«Արարատյան արտեզյան ավազանի շատրվանող գոտին կիսով չափ պակասել է», - այս մասին ասաց էկոլոգիական իրավունքի մասնագետ Արթուր Գրիգորյանը՝ փետրվարի 19-ին Արարատի «Ինֆոտան»-ն անցկացված «Բնապահպանություն և իրավունք․ արտեզյան ջրերի խնդիրը» թեմայով քննարկման ժամանակ: Քննարկումը կազմակերպել էր «Կանաչ Հայաստան» բնապահպանական կրթական ՀԿ-ն:
Արթուր Գրիգորյանը ներկայացրեց ԱՄՆ ՄԶԳ-ի «Գիտական առաջադեմ տեխնոլոգիաների օգտագործում և համագործակցություն հանուն ռեսուրսների համալիր պահպանության» (ԳԱՏՕ) ծրագրի 2016-2021 թթ-ի հետազոտությունների արդյունքները:
Արարատյան դաշտի ջրհավաք ավազանն ապահովում է Հայաստանի ռազմավարական նշանակության ստորերկրյա ջրային ռեսուրսների շուրջ 50%-ը:
Շատրվանող հորատանցքերի զբաղեցրած տարածքը 1984թ-ին կազմում էր մոտ 42298 հեկտար, 2007թ-ին՝ մոտ 32107 հեկտար, իսկ 2016 թ-ին՝ 22366 հեկտար: 1984 թ-ից մինչև 2016 թ-ի միջև ընկած ժամանակահատվածում շատրվանող հորատանցքերով գոտին կրճատվել է շուրջ 50%-ով:
2016 թ-ի դրությամբ՝ ավազանից տարբեր նպատակներով իրականացվող ստորերկրյա ջրառի փաստացի ծավալը կազմել է 1,608.07 մլն․ մ3, որը 60%-ով գերազանցում է թույլատրված ծավալը: Ջրառի տարեկան թույլատրելի ընդհանուր ծավալը (ստորերկրյա ջրերի ընդհանուր օգտագործելի ռեսուրսը) նույն ժամանակաշրջանի համար գնահատվել է 926.73 մլն․ մ3: Ստորերկրյա ջրային ռեսուրսների փաստացի գերշահագործումը կազմել է 681.34 մլն․ մ3:
Ջրառի 50%-ն իրականացվել է ձկնաբուծության նպատակով: 2016թ-ին գույքագրվել և հաշվառվել է 235 ձկնային տնտեսություն՝ 570 հորատանցքերով: Աշխատել է 135-ը՝ 336 հորատանցքով: Չի գործել 100 ձկնային տնտեսություն՝ ընդհանուր 234 հորատանցքերով, որոնցից 96-ը ունեցել են տարեկան 29․9 մլն. մ3 արտահոսք: Ձկնաբուծարաններից դեպի մակերևութային հոսքեր հեռացվող ջրի ծավալը գնահատվել է մոտ 756․4 մլն․ մ3, որից շուրջ 433․0 մլն․ մ3 հեռացվել է կոլեկտորադրենաժային ցանց, իսկ 323․4 մլն․ մ3 հոսել է գետեր, հիմնականում՝ Հրազդան և Մեծամոր:
2016թ-ին ստորերկրյա ջրառը ձկնաբուծության նպատակով կազմել է 534,600 մլն․ մ3, 2019թ-ին՝ 730,145 մլն․ մ3:
«2016թ-ի գույքագրման ժամանակ Արարատյան դաշտում և նրա ջրհավաք ավազանում առկա է եղել ջրի զգալի դեֆիցիտ՝ մարդու լայնածավալ գործունեության հետևանքով: Ջրի դեֆիցիտը՝ ջրապահանջարկի և ջրային ռեսուրսների միջև բացասական տարբերությունը՝ կազմել է 1,120.46 մլն․ մ3, որից 681.34 մլն․ մ3 ստորերկրյա ջրային ռեսուրսների գերշահագործում է, իսկ 439.12 մլն․ մ3 ջրի դեֆիցիտ», - ասաց Արթուր Գրիգորյանը:
Նա նշեց, որ Մեծամոր-Ակնալիճ աղբյուրների խմբի ջրատվության նվազման հետևանքով 2014թ-ին վտանգվել է Արարատյան դաշտի 29 համայնքների մոտ 8000 հեկտար հողատարածքի ոռոգումը: 2014թ-ին ՀՀ կառավարությունը որոշում կայացրեց Սևանա լճից բաց թողնել 270 միլիոն մ3 ջուր «Սևանա լճի էկոհամակարգերի վերականգնման, պահպանման, վերարտադրման և օգտագործման միջոցառումների տարեկան ու համալիր ծրագրերը հաստատելու մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված 170մլն. մ3-ի փոխարեն՝ ճնշում գործադրելով Սևանա լճի ջրային հաշվեկշռի և էկոհամակարգերի վրա: Նույն թվականին պետական բյուջեից 1 միլիարդ ՀՀ դրամ հատկացվեց ոռոգման ջրի դեֆիցիտը լրացնելու համար՝ այդ թվում արդիականացնելով ոռոգման նպատակով շահագործվող հորատանցքերի և պոմպակայանների պոմպերը։ Ճնշման անկման հետևանքով ջրօգտագործող ընկերությունները (ՋՕ) ստիպված են եղել հորատանցքերի խորությունն ավելացնելու, ինչպես նաև պոմպեր տեղադրելու հետ կապված ծախսեր կատարել։
«Քարտեզագրական և այլ տվյալների ուսումնասիրությամբ, գնահատվել է, որ ձկնաբուծարաններից դեպի մակերևութային հոսքեր հեռացվող ընդհանուր ջրաքանակից մոտ 350 մլն․ մ3 հնարավոր է օգտագործել ոռոգման նպատակով՝ առանց մեծ ներդրումներ պահանջող լուծումների», - նշեց Արթուր Գրիգորյանը:
Քննարկման մասնակից տեղի բնակիչները նշեցին, որ ոռոգման սեզոնին բավարար ջուր չեն ստանում: «Ինչո՞ւ պետք է մեր ջրանցնքները ոռոգման սեզոնին լինեն չոր, եթե այդքան ջուր կա մեր տարածքում: Ո՞ւր է հոսում այդ ջուրը, թող ուղղեն ջրանցքներ, մենք էլ ոռոգում անենք», - ասացին տեղացիները:
Քննարկման ժամանակ «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ-ի ներկայացուցիչ Մոնիկա Երիցյանը նշեց, որ Արարատյան դաշտի ջրային ավազանի խնդիրն անմիջականորեն ազդում է Հայկական ատոմակայանի անվտանգության վրա: Սևջուր (Մեծամոր) գետը, որը ժամանակին բավարարում էր ՀԱԷԿ-ի ջրապահանջարկը, գրեթե ցամաքած է: Ատոմակայանի հովացման նպատակով հորատվում են նոր խորքային հորեր, որոնք չեն կարող համարվել կայուն ջրային ռեսուրս: Եվս մեկ խնդիր է, որ ձկնաբուծարանների տակ են մնացել բերքատու հողեր: «ԷկոԼուր»-ն առաջարկեց դիմել պատկան մարմիններին՝ պահանջով իրականացնել ձկնաբուծարանների շահագործման սոցիալական, տնտեսական և բնապահպանական գնահատում, ինչպես նաև՝ Արարատյան դաշտի ստորգետնյա ջրերի քանակական և որակական գնահատում պատկան մարմինների կողմից:
Փետրվար 23, 2022 at 13:14